Mineraal uitgelicht: calciet (door Kristian Egberts)

Het mineraal calciet is een van de meest voorkomende mineralen op de wereld. Het heeft een grote diversiteit aan groeivormen, kleuren en toepassingen. Calciet, of ook wel krijt of kalkspaat genoemd, is een zoutmineraal. Het is het belangrijkste component in kalkgesteente, krijtgesteente en marmer. Daarom is calciet onbewust heel veel aanwezig als letterlijke bouwsteen in onze samenleving. Het mineraal is ook redelijk zwak (hardheid 3) en kan opgelost worden met zoutzuur.

Calciet heeft in de geschiedenis meerdere malen een aandeel gehad in grote revolutionaire ontdekkingen. Wat we tot nu toe door wetenschappelijke onderzoeken weten, is dat calciet al duizenden jaren voor Christus werd gebruikt als bouwmateriaal. Vanaf die periode zien we dat calciet steeds terug blijft komen en dat het voor verschillende doeleinden wordt ingezet. In het Oude Egypte werd calciet bijvoorbeeld gebruikt voor kleurrijke mozaïeken en voor de bouw van piramides werden grote blokken kalkgesteente gebruikt. Naast de Egyptenaren gebruikten de mensen in de Oudheid kalk als meststof, werd calciet in de Middeleeuwen gebruikt in de glasmakerij en gebruikten de Vikingen calciet bij navigatie op zee.

Een meer recentere revolutionaire ontdekking met het mineraal calciet was dat Christiaan Huygens bedacht dat licht, net zoals geluid, zich in golven voortbeweegt. Deze 'golftheorie' heeft hij in 1690 uitgewerkt. Christiaan Huygens kwam op zijn theorie, door het feit dat een helder calcietkristal licht doorlatend is en dubbelbrekend werkt. Dit betekent dat als je een helder calcietkristal op bijvoorbeeld tekst legt, het dubbel verschijnt. Het inkomende licht breekt in tweeën in het kristal. Het effect wordt ook wel 'dubbelbreking' genoemd.

Nog een andere revolutionaire ontdekking met het mineraal calciet deed de Franse mineraloog René Just Haüy. In 1817 ontdekte hij namelijk dat als een calcietkristal splijt, ongeacht de grootte van het kristal, het allemaal dezelfde splijtingsrichting heeft. Nu was dat weer de aanleiding voor hem om zich te verdiepen in deze materie, waar later de basis van de kristallografie uit voortkwam.

 

Ontstaan

Calciet komt veel voor in de aardbodem.  Het ontstaat op verschillende manieren: organisch (door zeeorganismen) of anorganisch (door het neerslaan van zouten uit water). Het is een zeer veel voorkomend element in de natuur wat je dus terug ziet in de zee, in gesteenten (kalkgesteente, krijtgesteente of marmer), in grotten (druipsteen) en in hydrothermale aders (warmwaterbronnen). Door de enorme diversiteit van ontstaan van calciet, komt het ook op zeer veel verschillende manieren voor. Dit zie je terug in de verschillende variëteiten die het mineraal heeft.

 

Variëteiten

De verschillende variëteiten van calciet zijn ontelbaar. Of het nu gaat om de vorm, de kleur, de grootte of de helderheid: calciet blijft je verbazen. Om een meest logische onderverdeling van calciet te maken, gaan we dan ook van de volgende volgorde uit. Calciet komt zowel als kristallijne en massieve vorm voor. Als we de kristallijne calciet als voorbeeld nemen, kunnen we ze van elkaar onderscheiden door naar de verschillende type kristalvlakken te kijken. Je kijkt dus naar de vorm van het kristal. Ze komen voor als romboëder, scalenoëder, prisma en piramide, waarna ook weer diverse varianten mogelijk zijn.

Naast de eerder genoemde onderverdelingen van calciet, zijn er nog wat uitzonderingen op de regel. Er zijn namelijk nog andere specifieke kenmerken wat calcietkristallen uniek maakt. Een voorbeeld daarvan is de fantoombeelden die een calciet kristal kan hebben. Het wordt ook wel een fantoomkristal genoemd. Dit betekent dat je in het kristal de belijning van een eerder gevormd calciet kristal ziet. Er is als het ware een tweede kristal over een eerder gevormd kristal gegroeid, wat dus aangeeft dat er verschillende groeistadia zijn. Fantoombeelden in een kristal geven vaak een interessante kleurstelling of lichtdoorlating, wat het kristal onderscheidt van andere calcietkristallen die geen fantoom hebben.

Een ander specifiek kenmerk wat calciet uniek maakt, zijn de verschillende groeistadia. Calciet komt voor als eerste generatie kristal, maar ook als tweede generatie kristal in bijvoorbeeld een kwartsholte. Daarnaast kun je ook weer stellen dat calciet zelf meerdere groeistadia heeft, zoals de fantoombeelden, maar ook kan er een tweede of derde generatie calciet op de eerste generatie calciet gegroeid zijn. Het worden dus kristallen op kristallen. Zo kunnen de kristalformaties nog interessanter zijn, door de verschillende vormen en/of kleuren welke op elkaar zijn gegroeid. Een goed voorbeeld staat hier op de pagina* afgebeeld. Het is een calcietkristal waar een tweede generatie calcietkristallen op groeit.

Eigenschappen en wetenswaardigheden

Calciet komt vaak voor met een ander mineraal: Aragoniet. Beide mineralen lijken erg veel op elkaar en zijn bijna niet van elkaar te onderscheiden. Ze wijken alleen af in hun kristalstructuren. Daarnaast zijn beide mineralen wel van essentieel belang geweest voor de vorming van organismen. Veel organismen gebruiken deze mineralen namelijk als constructiemateriaal voor de schelp of de hardere gedeeltes die bescherming moeten bieden. Het zijn niet alleen de zeeorganismen die dit gebruiken, maar wij als mensen gebruiken indirect het mineraal calciet ook als bescherming voor onszelf. Onze huizen en gebouwen worden namelijk ook gebouwd met materialen die calciet bevatten, zoals gips, cement en marmer. Helaas is de productie en verwerking van deze kalkproducten een zware belasting voor het milieu, maar gelukkig wordt er al jaren gezocht naar milieuvriendelijkere oplossingen.

Chemische formule: CaCO3
Kristalstelsel: Trigonaal, hexagonaal
Hardheid: 3 tot 4
Habitus: Prisma, romboëder, scalenoëder
Kleur: Overwegen kleurloos, wit, blauw, geel, rood
Glans: Glasglans
Opaciteit: Doorzichtig tot opaak
Breuk: Bros, schelpvormig

© Kristian Egberts. Alle rechten voorbehouden