Mineraal uitgelicht: agaat (door Kristian Egberts)

Een van de variëteiten van kwarts is agaat. Ik ga bewust dit mineraal uitgebreider behandelen, omdat kwarts de macrokristallijne basis is (met het blote oog te zien) en agaat een van de cryptokristallijne is (microscopisch kleine kristalgroei die massief lijkt), die juist ook veel voorkomt in de steengroeves waar ik mineralen zoek. Daarnaast is agaat weer een subvariëteit van chalcedoon.

Agaat wordt al honderden jaren gebruikt als bijvoorbeeld industrieel slijpmiddel of het wordt verwerkt, geslepen en gepolijst, tot edelsteen. Het komt over de hele wereld voor en kan in veel verschillende vormen gevonden worden. Enkele eigenschappen van agaat zijn hardheid 6,5, wat weer iets afwijkt van zijn basismineraal kwarts (hardheid 7), de kristalvorm is trigonaal en het komt in verschillende kleuren voor. Het is van klein tot groot te vinden en wordt onder andere gevonden in Duitsland, China, Madagaskar, Brazilië en Uruguay, maar ook in Nederland! In kiezelgroeves zijn soms agaten te vinden die, in de IJstijd, door de rivieren naar Nederland zijn getransporteerd. Ze worden ook wel 'rol agaten' genoemd.

 

Ontstaan

Het mineraal agaat ontstaat vaak in gasbellen die zijn uitgekristalliseerd tot geodes. Tijdens het kristallisatieproces groeien er laagjes en laagjes vezelachtige kristallen op elkaar die samen een agaat vormen. Dit zorgt ervoor dat de agaat herkenbaar is aan zijn verschillende ringen of tekeningen. Agaat komt in geodes vaak voor als massieve (of volledige) agaat, maar het komt ook vaak voor als halve agaat met daarin uitgekristalliseerde kwartskristallen, zoals amethyst of een andere kwartssoort.

De kleuren van agaat ontstaan door de inmenging van andere insluitsels zoals ijzer of mangaan, of door onzuiverheden in het mineraal. Het geeft de agaat de verscheidenheid in kleur, wat juist het mineraal zo geliefd maakt. Door de banden, kleuren en speciale tekening is geen één agaat hetzelfde. Helaas bestaan er ook chemisch gekleurde (nep)agaten, die ik hier buiten beschouwing laat. Agaat kan doorzichtig tot ondoorzichtig (opaak) zijn. Dit kan betekenen dat je door een agaat heen kunt kijken, als je bijvoorbeeld een schijf eraf laat zagen, of als je een schijfje agaat hebt. Maar het betekent ook dat de agaat zo intens gekleurd kan zijn, dat het weinig tot geen licht meer doorlaat.

Variëteiten

Hedendaags worden er tientallen verschillende agaatvormen omschreven die veelal ontstaan zijn door iets wat men afleidt uit de kleur van een agaat, uit de banden of tekening van een agaat of uit de (toevals)wijze waarop een agaat gezaagd is. Men gaat er van uit dat de onderverdeling van de agaatvormen bestaat uit de onderstaande vormen. Deze vormen zijn maar een greep uit de vele namen die er bestaan voor specifieke agaten.

Vorm afgeleid uit de kleur van een agaat: Abrikozenagaat, Bloed- of Vleesagaat, Honingagaat, Vredeagaat (vrede wordt geassocieerd met de kleur wit).

Vorm afgeleid uit de banden of tekening van een agaat: Bandagaat, Boom- of Houtagaat, Buis- of Pijpagaat, Koraalagaat, Mos- of Dendrietagaat, Pseudoagaat (Polyhydron- of Polygonagaat), Puinagaat (Trümmeragaat), Regenboogagaat, Slangenhuidagaat, Uruguay-agaat, Vuuragaat.

Vorm afgeleid uit de (toevals)wijze waarop een agaat gezaagd is: Landschapsagaat, Ogenagaat, Steragaat, Vestingsagaat, Vlam- of Wolkagaat.

Eigenschappen en wetenswaardigheden

Agaat is een mineraal dat al vele duizenden jaren gevonden en verwerkt wordt. Rond het jaar 1000 voor Christus gebruikten de Egyptenaren agaat al als sieraad of als kruik. Gedurende de verschillende tijden van de mensheid komt agaat terug als een divers gebruikt mineraal; opvallend is dat er vaak een (genees)krachtige werking aan wordt toegeschreven, zoals bijvoorbeeld in de Middeleeuwen.

Overal op de wereld kan men agaat vinden. Een van de beroemdste vindplaatsen van agaat is Idar-Oberstein (Duitsland). De eerste meldingen van agaatslijperijen dateren uit 1454, omdat uitsluitend in Idar-Oberstein gereedschappen en bestekheften werden gemaakt van agaat. Er kwamen vanuit heel Europa slijpers en geïnteresseerden naar dit gebied om kennis op te doen en de agaten daar te kopen. In dit gebied wordt tot op heden ook kwalitatieve agaat gevonden.

Om een agaat goed tot zijn recht te laten komen, is zagen en polijsten noodzakelijk. Als je een agaat vindt of hebt, zijn ze over het algemeen als geode gevormd. Dit zorgt ervoor dat het zagen op verschillende manieren mogelijk is: of de agaat er uiteindelijk mooi uitziet, weet je nooit van tevoren. Je kunt alleen afgaan op de kennis die je hebt. Is er al een stukje van de geode afgebroken en zie ik hoe ik de agaat wil zagen? Wil ik het volledige beeld van de agaat, of wil ik maar een klein stukje er vanaf zagen? Wil ik er meerdere schijfjes van zagen en hoe zaag ik de agaat dan? Al deze vragen (en meer) zijn vraagstukken die je van tevoren tegenkomt. Belangrijk is in ieder geval om de agaat zo professioneel mogelijk door te zagen: een goed zaagblad, een goede zaagmachine en een klem of stevige hand om de agaat in vast te houden.

Na het zagen, komt de keuze of je de agaat wil laten polijsten. Het polijsten van een agaat dient ook zo professioneel mogelijk gedaan te worden, waardoor de agaat zo mooi mogelijk wordt. Ook zorgt een professioneel gepolijste agaat voor een hogere marktwaarde.

Chemische formule: SiO2 + Al, Ca, Fe, Mn
Kristalstelsel: Trigonaal
Hardheid: 6,5 tot 7
Habitus: Microkristallijne, interraciale gestreepte aggregaten
Kleur: Meerkleurig en variabel
Glans: Glasglans, mat, vet, zijdeglans
Opaciteit: Doorzichtig tot opaak
Breuk: Oneven, schelpvormig

© Kristian Egberts. Alle rechten voorbehouden